W niedawnym tekście pisałem nieco o depresji – o tym czym jest to podstępne schorzenie, z czego może wynikać i czym grozi. Dziś chciałbym przedstawić Wam stosunkowo świeże doniesienia naukowe mogące rzucić nowe światło na diagnostykę depresji. Najpierw jednak nieco wstępu i parę słów na temat tego co wiemy od dawna (a przynajmniej znacznie dłużej niż od parunastu tygodni 😉 )
Cytokiny w depresji
Już dobrych parę lat temu zaczęto na poważnie interesować się wpływem rozmaitych cytokin na organizm, ich poziomami w rozmaitych jednostkach chorobowych i efektom zdrowotnym modulacji poszczególnych z nich.
Również depresja nie pozostaje poza kręgiem zainteresowań naukowców zajmujących się tą materią. Zarówno badania z udziałem modeli zwierzęcych, jak również badania kliniczne w których dokonywano oceny poziomu cytokin prozapalnych we krwi, płynie mózgowo-rdzeniowym, a także poszczególnych ośrodkach mózgu udokumentowały, iż cytokiny odpowiedzialne za poziom stanu zapalnego odgrywają niebagatelną rolę w jej patogenezie. Najszerzej udokumentowanymi cytokinami powiązanymi z rozwojem depresji wydają się być Interleukina 1 (IL-1), 6 (IL-6) oraz czynnik martwicy nowotworu alfa (TNF-α). Dotychczasowe doniesienia naukowe wykazały silną korelację pomiędzy podniesionymi poziomami wspomnianych interleukin a częstością wystąpienia depresji/stopniem nasilenia objawów. Zaobserwowano doświadczalnie, że podawanie osobom zdrowym lipopolisacharydu (LPS), będącego naturalnym (i głównym) składnikiem błony zewnętrznej ściany komórkowej bakterii gram-, który to wpływa na organizm prozapalnie, może skutkować modyfikacją zachowań oraz wystąpieniem objawów depresyjnych. Również stosowanie interferonu-alfa (IFN-α), używanego w zapaleniu wątroby typu B i C i niektórych chorobach nowotworowych, mającego wpływ immunostymulujący, jednak prowadzący do wzrostu produkcji IL-1, IL-6 i TNF-α często skutkuje rozwinięciem przez pacjenta zaburzeń depresyjnych. Nawet 20-50% pacjentów poddanych terapii IFN-α doświadcza zaburzeń depresyjnych po 3 miesiącach terapii. Oczywiście wpływ IFN-α na organizm jest znacznie szerszy (m.in. obniżenie poziomu neurotroficznego czynnika pochodzenia mózgowego – BDNF*), jednak modulacja poziomów cytokin prozapalnych jest jedną ze ścieżek w których upatruje się możliwego wpływu na rozwój depresji.
* BDNF odpowiada na powstawanie synaps oraz tzw. neuroplastyczność mózgu. Zależność BDNF-depresja została potwierdzona wielokrotnie w badaniach klinicznych m.in. poprzez wzrost jego stężenia podczas stosowania terapii lekami antydepresyjnej (m.in. lekami z grupy SNRI i SSRI).
Inne parametry biochemiczne
Nawiązując do powyższych informacji – pomiary cytokin prozapalnych mogą być przydatnym narzędziem w ocenie ryzyka wystąpienia/skali nasilenia objawów depresyjnych. Wykazano również, że poziom wspomnianego wyżej BDNF ujemnie koreluje z ciężkością choroby (czyli im mniej było BDNF tym bardziej zaostrzone objawy depresji miały miejsce – tak więc BDNF to kolejny wskaźnik, którego poziom może pomóc nam oceniać ryzyko/poziom nasilenia depresji.
Nie do pominięcia wydaje się także kwestia podstawowego glikokortykoidu naszego organizmu – hormonu stresu – kortyzolu. Jego wysoki poziom może upośledzać przemiany tryptofanu do serotoniny (powstają większe ilości kynureniny, wpływającej na zaburzenia nastroju), a także ograniczać ilość i upośledzać wrażliwość receptorów serotoninowych. Podwyższony poziom kortyzolu zwykle powiązany jest jednocześnie z wysokim poziomem interleukin zapalnych (przyczyniających się także do wzrostu produkcji kynureniny), które wtórnie prowadzą do obwodowej oporności sterydowej i zaburzenia powstawania receptorów dla glikokortykoidów, przyczyniając się do niekontrolowanego zwiększenia stężenia kortyzolu we krwi.
Białko C-reaktywne (powszechnie znane jako CRP) to kolejny z uznanych czynników. Zaobserwowano, że indukowany stresorem wzrost jego poziomu, a także stężenia IL-6 w istotny sposób zwiększa ryzyko wystąpienia depresji na przestrzeni najbliższych 10 lat.
Czynnościowe badania obrazowe
Brzmi bardzo zawile, jednak rozchodzi się o czynnościowy rezonans magnetyczny (fMRI), a także, w mniejszym stopniu, tomografię emisyjną pojedynczego fotonu (SPECT) i pozytronową tomografię emisyjna (PET). Dotychczasowe badania obrazowe pozwoliły zaobserwować zaburzenia metabolizmu glukozy w różnych częściach mózgu, obniżenie lub przyspieszenie przemian metabolicznych zachodzących w jego strukturach. Myślę jednak, że zagłębianie się w powyższe metody nie ma większego znaczenia dla dzisiejszego opracowania, chociażby ze względu na dostępność i koszt wspomnianych badań.
Nowinki naukowe
Całkiem „niedawno” (choć w świecie nauki to całe wieki) bo 30 lipca 2018r. opublikowano pracę, której autorzy zaobserwowali, że obniżony poziom Acetylo-L-karnityny (ALC) jest powiązany z wystąpieniem zaburzeń depresyjnych, szczególnie przypadków ciężkich, trudnych w terapii. Sama ALC to substancja o działaniu neuroprotekcyjnym i wspierającym procesy zapamiętywania, działająca także jako modulator uwalniania jednego z neuroprzekaźników – glutaminianu. Badania z udziałem gryzoni udokumentowały łagodzenie objawów depresyjnych i poprawę funkcji mózgu u osobników suplementowanych ALC. Badania kliniczne natomiast pozwoliły zaobserwować zdecydowanie niższe stężenie tej substancji u osób cierpiących z powodu depresji, szczególnie niskie zaś w przypadku ciężkiej postaci choroby. Może się więc wydawać, iż stężenie ALC to kolejnym stosunkowo nowy, marker mogący pozwalać oceniać ryzyko wystąpienia i stopień nasilenia depresji.
Oczywiście, wciąż potrzeba więcej badań, natomiast publikacja przytoczona powyżej daje bardzo obiecujące rezultaty i pozwala sądzić, iż poziom ALC w diagnostyce depresji może mieć zastosowanie kliniczne.
Literatura:
https://journals.viamedica.pl/psychiatria/article/view/29077
http://www.postepybiochemii.pl/pdf/3_2005/05_3_2005.pdf
https://www.termedia.pl/Artykul-oryginalny-Stezenie-BDNF-w-surowicy-a-nasilenie-objawow-depresji,46,16252,1,0.html
https://www.termedia.pl/Artykul-oryginalny-Stezenie-BDNF-w-surowicy-a-nasilenie-objawow-depresji,46,16252,1,0.html
http://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.agro-45157327-8704-43e5-9d5f-5a69d8e0c46e/c/396_fulltext231.pdf
http://www.psychiatriapolska.pl/uploads/images/PP_6_2008/Jaracz%20s875_Psychiatria%20Polska%206_2008.pdf
http://www.phmd.pl/api/files/view/26140.pdf
https://www.pnas.org/content/115/34/8627
