Czy ćwiczeniami możemy wpłynąć na koncentrację?

Ostatnie badania na temat zdolności do skupiania uwagi przyniosły ciekawy rezultat, który dotyczył wpływu fal alfa. Okazało się, że ten rodzaj fal jest silnie skorelowany ze zdolnością do koncentrowania się, w sposób odwrotnie proporcjonalny.

Przechodząc do samego eksperymentu – wykazał on, że osoby w nim uczestniczące nauczyły się (!) tłumić fale alfa na jednej półkuli kory ciemieniowej i tym samym wykazywały większą zdolność do koncentracji, co w badaniu przejawiało się większą tendencją do zwracania uwagi na poruszające się obiekty po przeciwnej stronie pola widzenia. Jest to pierwsze doświadczenie, w którym zaobserwowano związek przyczynowo skutkowy tego rodzaju, co sugeruje, że ludzie mogą nauczyć się poprawiać swoje skupienie poprzez same ćwiczenia.

Powodem powstania badania jest rosnące zainteresowanie ćwiczeniami umysłowymi, jako nieinwazyjnego narzędzia do pomocy osobom z różnego rodzaju zaburzeniami pracy mózgu oraz problemami behawioralnymi. Nie jest wiadome, jak długo efekty tego typu ćwiczeń umysłu mogą trwać i czy ten rodzaj kontroli skupienia można osiągnąć za pomocą innego rodzaju fal mózgowych, jak beta, które powiązane są z chorobą Parkinsona. W mózgu istnieją miliony neuronów, a ich połączone sygnały elektryczne generują oscylacje zwane falami mózgowymi. Uważa się, że fale alfa, które oscylują w paśmie częstotliwości 8-12 herców, odgrywają ważną rolę w filtrowaniu rozpraszających informacji sensorycznych.

Poprzednie badania dotyczące wpływu różnego rodzaju fal mózgowych na funkcje samego mózgu wykazały, że istnieje silna korelacja pomiędzy falami alfa, a zdolnością do skupiania uwagi, szczególnie taka zależność była obserwowana w korze ciemieniowej mózgu. U ludzi oraz u zwierząt zmniejszenie aktywności fal alfa wiązało się ze zwiększoną zdolnością do koncentracji. Nie jest jednak oczywiste, jak donoszą sami autorzy badania, czy fale typu alfa bezpośrednio kontrolują zdolność do skupiania uwagi, czy są produktem ubocznym jakiegoś innego procesu, który kontroluje koncentrację. Aby sprawdzić czy fale alfa rzeczywiście kontrolują koncentrację naukowcy specjalnie zaprojektowali w tym celu eksperyment, w którym jego uczestnicy otrzymywali informacje zwrotne w czasie rzeczywistym na temat aktywności swoich fal alfa podczas wykonywania zadania. Badane osoby poproszono o spojrzenie na wzór siatki na środku ekranu i powiedziano im, aby poprzez wysiłek umysłowy zwiększyli kontrast wzoru, na który patrzyli, przez co miał się stać dla nich bardziej widoczny. Podczas wykonywania owego zadania badane osoby skanowano za pomocą magnetoencefalografii (MEG), która ujawnia aktywność mózgu z milisekundową precyzją. Naukowcy zmierzyli poziom fal alfa na obu półkulach kory ciemieniowej i obliczyli poziom asymetrii pomiędzy nimi. W miarę wzrostu asymetrii między dwiema półkulami, wzór siatki stawał się bardziej widoczny.

Po zakończeniu badania jego uczestnicy powiedzieli, że byli świadomi kontroli kontrastu obserwowanego przez nich obrazu, ale nie potrafili wyjaśnić, jak to robili. Naukowcy uważają, że podstawą jest warunkowe uczenie się. W tym wypadku badani byli informowani o zmianie aktywności fal w swoich mózgach, co prowadziło do uczenia się kontroli aktywności mózgu przez nich.

Chociaż ochotnicy nie byli świadomi tego, w jaki sposób zmieniają aktywność fal mózgowych, byli w stanie wywołać zmianę, a to przełożyło się na zwiększenie ich skupienia uwagi. Gdy uczestnicy patrzyli na wzór na środku ekranu, naukowcy wywołali błyski w postaci punktów po różnych stronach ekranu. Uczestnikom kazano ignorować te błyski, ale jednocześnie naukowcy mierzyli, jak reagował na nie ich ośrodek wzroku. Jedna grupa uczestników została przeszkolona w zakresie tłumienia fal alfa w lewej części mózgu, a druga z prawej strony. U osób, które zmniejszyły aktywność fal alfa po lewej stronie, ich ośrodek wzrokowy wykazywał większą reakcję na błyski światła, które pokazywały się po prawej stronie ekranu, podczas gdy osoby o zmniejszonej aktywności fal alfa po prawej stronie mózgu reagowały bardziej na błyski po lewej stronie.

Po zakończeniu sesji naukowcy poprosili uczestników o wykonanie dwóch dodatkowych zadań wymagających skupienia uwagi i stwierdzili, że zwiększona zdolność koncentracji wciąż się utrzymywała u ochotników. W jednym z tych zadań uczestnicy zostali poproszeni o obserwację wzoru siatki zbliżonego do tego, który widzieli podczas części głównej eksperymentu. W niektórych próbach powiedziano im wcześniej, aby zwracali uwagę na jedną stronę pola widzenia. Jeśli uczestnicy nie otrzymali wcześniej żadnej wskazówki, zwykle zwracali większą uwagę na stronę, która była faworyzowana w pierwotnym teście.
W innym zadaniu uczestnicy zostali poproszeni o obejrzenie obrazu z naturalną scenerią plenerową, sceną miejską lub wygenerowaną komputerowo obiektem samopodobnym. Śledząc ruchy oczu badanych osób, naukowcy odkryli, że patrzyli oni więcej w stronę, w którą nauczyli się na podstawie pierwotnej fazy eksperymentu.

Jest to tylko eksperyment, ale pokazuje on, że gdy jesteśmy informowani o tym, jak przebiega aktywność fal alfa w mózgu, możemy uczyć się kontrolować tą aktywność i tym samym wpływać na zdolność do skupiania uwagi i być może długotrwale, jak pokazuje powyższy eksperyment, choć nie wiemy jeszcze jak długo efekt ten może się utrzymywać po takich ćwiczeniach. Nie mniej, może to być fantastyczna, przyszłościowa metoda neurotreningu dla osób, które mają problemy z utrzymywaniem skupienia.