ADHD – czym jest zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi

ADHD ( ang. attention deficit hyperactivity disorder) to inaczej zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. O jego istnieniu wiemy od ponad 200 lat. W XVIII w. pojawiają się wzmianki dokumentujące zainteresowanie naukowców zaburzeniami uwagi. Wcześniej określany był mianem zespołu hiperkinetycznego wieku dziecięcego, lekkiej encefalopatii lub wczesnodziecięcego zespołu psychoorganicznego. WHO wprowadziło określenie „zespół hiperkinetyczny” w roku 1992 w aktualnej Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10, a ADHD w klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego edycji IV (DSM-IV) w 1998r.

ADHD klasyfikowane jest jako zaburzenie neurorozwojowe, co oznacza ni mniej ni więcej, że jego podstawą jest nieodpowiednie funkcjonowanie układu nerwowego. Dotychczas zaobserwowano, że mózg osób cierpiących na ADHD nie rozwija się równomiernie, a samo zaburzenie może mieć charakter dziedziczny. Zazwyczaj rozpoznanie wspomnianego zespołu ma miejsce już we wczesnym dzieciństwie, choć oczywiście nie zawsze, zdarza się, że rodzice dzieci chorych „wędrują” po specjalistach szukając diagnozy dłuższy czas. Jednakże – by ADHD mogło zostać u dziecka zdiagnozowane, zgodnie z kryteriami rozpoznania zawartymi w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób, diagnoza postawiona musi być na podstawie objawów występujących przed ukończeniem 7 roku życia. Eskalacja objawów najczęściej przypada na okolice tego wieku (6-9 r.ż.), kiedy to dziecku zostają przedstawione pewne „ramy społeczne” w których zmuszone jest się odnaleźć i funkcjonować, a co nie jest łatwe w przypadku występowania zaburzeń. Częstość występowania tego schorzenia szacuje się na nawet 3-8,8% (inne źródła mówią o częstości na poziomie 3-5% lub 2-7%).

Szacunkowo, symptomy ADHD występują istotnie rzadziej u osób starszych. Dosięgają odpowiednio 30-50% osób dorosłych oraz ok. 70% dzieci w okresie dojrzewania, choć w świetle niektórych danych odsetek ten może wynosić 31-90% dorosłych ADHD’owców. Istnieją prace wspominające o utrwalonych zachowaniach aspołecznych u ¼ dorosłych cierpiących z powodu ADHD. Zgodnie z dostępną literaturą stwierdza się, że minimalizacja nasilenia/stopniowy zanik występowania objawów nadpobudliwości i deficytów uwagi wynika przede wszystkim z rozwojem układu nerwowego, konsekwencją czego jest większa tolerancja bodźców i sprawniejsze funkcjonowanie mimo występowania pewnych deficytów.

Co istotne to to by „żywe srebro” nie było jedynie pełnym energii urwisem (przecież dzieci zawsze wszędzie pełno!). We wspomnianych wyżej kryteriach (ICD-10) nadmienia się, iż objawy utrudniające codzienne funkcjonowanie muszą występować co najmniej przez pół roku, a także mieć miejsce nie tylko w jednym ze środowisk w których dziecko przebywa, ale w dwóch z nich (szkoła, żłobek, przedszkole, dom).

Do wspomnianych objawów zalicza się:

• Deficyt/zaburzenie możliwości koncentracji uwagi
• Ponadprzeciętna impulsywność
• Znaczna ruchliwość (ponadnormatywna)

Cóż to oznacza w praktyce? Oczywiście nie każdy „wiercipięta”, „gaduła” czy „złośnik” to dziecko cierpiące na ADHD. Niektóre z tych cech mogą mieć charakter przejściowy, być próbą naśladowania zachowania dorosłych/innych dzieci czy chęcią wzbudzenia dodatkowego zainteresowania. Dziecko może także „badać granice”, a więc sprawdzać na ile w danym środowisku może sobie pozwolić, które z zachowań będą akceptowalne, a które niekoniecznie.

Nadmierne pobudzenie i nadruchliwość w ADHD

Za nadmierne pobudzenie i nadruchliwość uznaje się niemożność utrzymania jednej pozycji ciała przez dłuższy czas, ciągłą potrzebę poruszania kończynami, wiercenie się, rozglądanie – również w sytuacjach nie wymagających takich czynności lub podczas których przyjęte normy społeczne nie pozwalają na ich aprobatę. W praktyce dziecko z nadpobudliwością psychoruchową to osoba nie potrafiąca „wysiedzieć w miejscu” nawet w przypadku gdy wymaga tego sytuacja, które podczas zabaw (nawet w samotności) jest ponadprzeciętnie głośne – woła, krzyczy, naśladuje dźwięki lub wydaje odgłosy które dla osoby „z zewnątrz” wydają się nie mieć większego sensu i znaczenia.

Zaburzenie koncentracji uwagi w ADHD

Zaburzenie koncentracji uwagi to druga strona medalu. Prócz nadruchliwości i ponadprzeciętnej głośności chorych na ADHD dotykają często problemy wynikające z nieumiejętności wystarczającego skupienia się na wykonywanej czynności. Mogą to być trudności z nauką, popełnianie błędów podczas wykonywania (nawet niezbyt skomplikowanych) zadań, wynikłe przede wszystkim z łatwego rozpraszania, a co za tym idzie „przeoczenia” pewnych elementów działań/poleceń. Zaburzenie koncentracji uwagi prowadzi także do szybkiego znużenia czynnością nieatrakcyjną w oczach dziecka i, niejednokrotnie, zaprzestania jej wykonywania. Czynności budzące zainteresowanie wykonywane być potrafią w skupieniu, z uwagą.

Ogromnym problemem u dzieci z ADHD jest brak umiejętności planowania, a także realizacji już zaplanowanych działań. Samo zaplanowanie czynności nastręcza problemów i często budzi opór, a rozpoczęcie realizacji wspomnianego planu potrafi być znacznie odciągane w czasie (finalnie prowadząc do zaburzenia realizacji planu!). Jednocześnie spodziewać się możemy, iż często czynniki zakłócające/rozpraszające mogą prowadzić do przerwania wykonywanych zadań i pozostawienia ich w formie niedokończonej, bez „wewnętrznej konieczności” finalizacji.

Komunikacja z dzieckiem chorym również potrafi nie być łatwym zadaniem. Ze względu na ponadprzeciętną „wrażliwość” na bodźce zewnętrzne, maluch z ADHD szybko się rozprasza i „gubi” uwagę (stąd określenie „z deficytem uwagi”). Rozmowy potrafią być dla rodziców i opiekunów frustrujące, gdyż chory sprawia wrażenie jakby był „w innym świecie” – nie słucha lub słucha wybiórczo, gubi sens wypowiedzi lub nie jest zdolny do zrozumienia długich, skomplikowanych fraz. Często prośby/wytyczne/polecenia/zadania muszą być powtarzane wielokrotnie, z przerwami i konkretnym wytłumaczeniem znaczenia i czynności, a spodziewać należy się także (zazwyczaj) silnego oporu przed wykonywaniem (lub nawet próbą rozpoczęcia!) czynności wymagających skupienia i wysiłku intelektualnego, szczególnie jeśli aktywność zapowiada się na długo trwającą.

Pamiętajmy również, że zapominanie o codziennych, prozaicznych dla osób dorosłych, czynnościach, oraz „roztrzepanie” to codzienność dla dzieci z ADHD. Zgubienie gumki, zeszytu czy bluzy, a nawet zapomnienie o wzięciu tornistra do szkoły, pozostawienie niepościelonego łóżka czy nie dokończenie kanapki – to sytuacje z którymi należy się liczyć.

Nadmierna impulsywność w ADHD

Ostatnią kwestią charakterystyczną w ADHD jest nadmierna impulsywność dzieci chorych. Najczęściej zachowania impulsywne są dosyć charakterystyczne – dziecko wyrywa się z odpowiedzią, nie pozwalając dokończyć pytania, często przerywa, czy wykazuje jawne zniecierpliwienie podczas gier i zabaw wymagających oczekiwania (nie może doczekać się swojej kolejki). Kolejny element układanki stanowią nieprzemyślane wypowiedzi, wygłaszane pod wpływem impulsu – często niedostosowane do sytuacji, niekoniecznie kulturalne, czasem wręcz wulgarne. Zachowania impulsywne potrafią być nie tylko nieprzemyślane, ale także niebezpieczne jak np. popychania, uszczypnięcia, uderzenia.

Co powoduje ADHD?

Jak padło na początku tekstu – jest to zaburzenie neurorozwojowe, najpewniej o pewnym podłożu genetycznym. Jednocześnie w literaturze podaje się, iż inne czynniki, nie wynikające z genomu, mogą zwiększać nasilenie objawów u dzieci predysponowanych. Zalicza się tu m.in. tzw. obciążenie okołoporodowe do którego zaliczyć możemy nieodpowiednio niską masę urodzeniową noworodka, a także niedotlenienie w okolicy porodu. Jeszcze parę lat temu określało się ADHD jako mikrouszkodzenia (mikrozaburzenia) czynności mózgu, których jednym z powodów jest właśnie niedotlenienie układowe w okolicy porodu.

Spośród elementów stylu życia podkreśla się możliwy udział wysokoprzetworzonych pokarmów, obfitujących w węglowodany proste, a także dodatki konserwujące i barwiące. Pod dyskusje poddaje się także narażenie na metale ciężkie występujące w środowisku. Na temat możliwości żywieniowego i suplementacyjnego wsparcia osób cierpiących z powodu ADHD postaram się sporządzić osobny artykuł, w którym wspomnę również o stosowanych na ten moment działaniach terapeutycznych mających wspierać chorych i ich najbliższych.

Literatura:

https://neurologia-praktyczna.pl/a2460/Zespol-nadpobudliwosci-psychoruchowej-z-deficytem-uwagi–ADHD-.html

https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/psychiatria/78868,zespol-nadpobudliwosci-psychoruchowej-adhd

http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-285dc9c2-b667-4531-9afb-6d11a0a26e42

https://www.termedia.pl/Zespol-nadpobudliwosci-psychoruchowej-zaburzenie-hiperkinetyczne,8,362,1,1.html