W nauce o człowieku często spotykana jest definicja homeostazy. Oznacza ona równowagę zachodzących w organizmie procesów, która ma utrzymywać za pośrednictwem mechanizmów regulacyjnych poziom wskaźników w odpowiednich dla siebie granicach fizjologicznych. Dla przykładu pH krwi oscyluje w granicach 7,35 – 7,45 i jest to ściśle regulowane podobnie jak temperatura ciała. Jednak wartości czy poziom wielu wskaźników ulega zmianie w zależności od stanu w jakim organizm się znajduje. Rozgrzewający się przed wejściem na murawę piłkarz będzie miał wyższe tętno i ciśnienie krwi niż siedzący kibic choć u ostatniego same emocje mogą wywołać podobne zmiany.
Homeostaza ma oznaczać równowagę metaboliczną aczkolwiek to koncepcja allostazy, nazywana też „utrzymaniem stałości przez zmianę” umożliwia wytłumaczenie związku stresu z chorobami z jakimi mierzymy się współcześnie. Allostaza więc jest więc koncepcją, która wskazuje na złożone mechanizmy regulacyjne za pomocą których mózg przygotowuje cały organizm do zmierzenia się ze stresorem. Koncepcja allostazy wychodzi więc ponad homeostazę lecz czym jest stresor?
Stresorami są wszelkie sytuacje faktyczne bądź możliwe do wystąpienia, które wprowadzają organizm w stan zagrożenia i prowadzą do reakcji stresowej. Faktycznie przewidywanie przyszłości umożliwia przygotowanie się na nią i reakcja stresowa temu służy. Aczkolwiek często aktywowana jest ona wtedy, gdy jest to niepotrzebne bądź w odpowiedzi na sytuacje na które człowiek nie ma wpływu.
Stresorami może być więc wszystko w zależności od tego, jak podchodzi dana osoba do odbieranych bodźców środowiskowych. Jedną osobę niemiły klient zestresuje na cały dzień podczas gdy drugi całkowicie sobie z tym poradzi w ciągu chwili. Jeden student będzie się denerwował na tydzień przed egzaminem, drugi w dzień egzaminu a trzeci podejdzie do niego całkowicie bez zmartwień niezależnie od tego czy się do niego przygotował czy nie.
Najczęstszym problemem są stresory psychologiczno-społeczne, które mogą trwać niezwykle długo – dni, tygodnie, miesiące czy nawet lata. Niespłacone rachunki, kredyt, zagrożenie utraty pracy, obrażające środowisko pracy czy nauki, czy stale, codziennie powtarzane myśli negatywne będą skutkować stale aktywowanymi mechanizmami obronnymi (reakcja stresowa). W rzeczywistości powstały one po to, aby radzić sobie z chwilowymi stresorami jak zagrożenie zdrowia czy życia.
Niestety my jako ludzie inteligentni mamy możliwość przewidywania i zamartwiania się tym co się wydarzyło lub dzieje poza rzeczywistą chwilą obecną. Tak stale aktywowane układy mające mobilizować organizm i chronić, mogą prowadzić do tzw. przeciążenia allostatycznego, które może prowadzić do rozwoju choroby wynikającej ze stresu.
Dobrym przykładem szkodliwego działania procesów allostatycznych jest zmiana ciśnienia krwi w ciągu dnia w odpowiedzi na aktywność fizyczną czy odczuwane emocje celem dostarczanie potrzebnej ilości krwi i tlenu do pracujących tkanek. Jednak zbyt częste zmiany ciśnieniem krwi wywołane np. stresującym środowiskiem czy życiem w hierarchii (np. znęcająca się grupa nastolatków nad uczniem w szkole, czy obrażający i znieważający szef lub menedżer w pracy) oraz towarzyszące temu zmiany w poziomie „hormonów stresu” będą prowadzić do dysfunkcji naczyń krwionośnych i sprzyjać rozwojowi blaszki miażdżycowej oraz nadciśnienia.
Skutki stresu sięgają ponad naturę fizyczną człowieka i prowadzą także do chorób natury psychicznej jak depresja. Prawidłowe zarządzanie stresem i emocjami powinno być praktyką rozwijaną przez każdego żyjącego we współczesnym świecie.
Źródła:
Engert V, Smallwood J, Singer T. Mind your thoughts: associations between self-generated thoughts and stress-induced and baseline levels of cortisol and alpha-amylase. Biol Psychol. 2014 Dec;103:283-91. doi: 10.1016/j.biopsycho.2014.10.004. Epub 2014 Oct 22.
Richter-Levin G, Xu L. How could stress lead to major depressive disorder? IBRO Rep. 2018 Apr 22;4:38-43. doi: 10.1016/j.ibror.2018.04.001. eCollection 2018 Jun.
Sapolsky RM. Dlaczego zebry nie mają wrzodów. 2016. Wydawnictwo Naukowe PWN.
McEwen BS, Wingfield JC. The concept of allostasis in biology and biomedicine. Horm Behav. 2003 Jan;43(1):2-15.
