Powszechne jest przekonanie o wyraźnej różnicy w funkcjach, jakie pełnią poszczególne półkule ludzkiego mózgu, przy czym prawa półkula ma być tą kreatywną i artystyczną, a lewa typowo techniczna i logiczna. Informacja te jest na tyle interesująca, że jeszcze szeroko wykorzystywana w literaturze i sztuce, biznesie i innych dziedzinach niezwiązanych z neurologią. Przyjrzyjmy się faktom na ten temat, z nieco szerszym opisaniem podstaw asymetrii mózgu.
Asymetria mózgu
Nasze mózgi działają asymetrycznie, czego najpowszechniejszym dowodem jest dominacja jednej ręki. U zdecydowanej większości społeczeństwa jest to ręka prawa. Lewej dłoni jako tej dominującej używa zdecydowana mniejszość, jednak się to zdarza, a wskazuje to na indywidualne zmienności w asymetrii mózgowej.
W dawnych czasach odkryto, że dominacja prawej ręki koordynowana jest przez lewą półkulę, czyli tę, która kontroluje też mowę. Jako, że obie te cechy są charakterystyczne dla ludzi, dawno temu uznano, że asymetria mózgu jest domeną wyłącznie naszego gatunku. Lewą półkulę uznano wtedy też za tą dominującą i ważniejszą. Obecnie wiemy jednak, że pewne oznaki asymetrii występują również u innych ssaków. W późniejszych badaniach szerzej odkryto funkcje prawej półkuli, która kontroluje emocje, kreatywność i funkcje niewerbalne, co wpłynęło na pogląd o wzajemnym uzupełnianiu się roli obu półkul. Jeszcze nowsze badania obrazowe pokazały jednak, że myślenie kreatywne aktywuje sporą sieć połączeń w mózgu, ale nie faworyzuje żadnej z półkul, co zachwiało teorię, że za kreatywność odpowiada wyłącznie prawa półkula. Jak widać, postęp wiedzy w tym temacie pełen był zakrętów.
Ewolucyjna podstawa asymetrii mózgowej
Badania neurologiczne na zwierzętach pokazały, że niestety nie możemy przypisać sobie na wyłączność asymetrii mózgu. Pewne oznaki asymetrii mózgu widoczne są i u kręgowców, i u bezkręgowców, a powstają poprzez szereg mechanizmów genetycznych, epigenetycznych lub neuronowych.
Dla przykładu, 2/3 szympansów również wykazuje dominację prawej ręki w gestykulacji i rzucaniu przedmiotami, oraz mają zwiększone obszary Broca i Wernicke’a w lewej półkuli mózgu. Te same obszary u ludzi kontrolują mowę. Kontrola emocji przez prawą półkule natomiast wydaje się być charakterystyczna dla wszystkich naczelnych. Tak więc nasze obecne „ludzkie” zdolności nie rozwinęły się od podstaw w naszym gatunku, a wynikają z trwającej przynajmniej 30-40 milionów lat ewolucji i odziedziczenia predyspozycji, które mogliśmy dalej wykształcić.
Co ciekawe, praworęczność zaczyna się pojawiać już na dość wczesnych etapach rozwoju płodowego. Od 10 tygodnia zauważa się, że płód częściej porusza ręką prawą niż lewą, a od 15 tygodnia gdy wyrabia sobie odruch ssania, preferuje ssanie prawego kciuka. Szacuje się, że w pełni wrodzona praworęczność, ta która wykształciła się jeszcze w życiu płodowym, dotyczy 65-70% z nas. Uwarunkowania kulturowe i system edukacji natomiast przesuwają tę statystykę do 90% dorosłych osób praworęcznych. Dominacja lewej lub prawej ręki jest też częściowo uwarunkowana genetycznie. Częściowo, ponieważ nawet wśród bliźniąt jednojajowych (23% przypadków) mogą dominować inne ręce.
Podsumowanie
Asymetria pomiędzy działaniem lewej i prawej półkuli mózgu jest faktem, jednak cecha ta nie jest charakterystyczna wyłącznie dla ludzi, jak niegdyś uważano. Lewa półkula generalnie uważana jest za dominującą, m.in. ze względu na zdolność do operowania mową (tą werbalną i niewerbalną, np. język migowy), która umożliwia nam komunikację i rozwój. Faktem jest też predyspozycja do przypisywania określonych ról konkretnym półkulom, czyli lewej półkuli zdolności technicznych, a prawej emocjonalnych i abstrakcyjnych. Jest to jednak nadal predyspozycja i nie występuje u 100% przedstawicieli ani ludzkiego, ani żadnego innego gatunku. Istnieją przypadki zacierania się asymetrii i braku dominacji żadnej z półkul, jednak naukowcy donoszą, że taki stan koreluje z szeregiem zaburzeń, takich jak trudności z nauką, jąkanie się, czy też ze wzrostem tendencji do różnych zaburzeń psychicznych.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3897366/
Michael C. Corballis „Left Brain, Right Brain: Facts and Fantasies” PLoS Biol. 2014 Jan; 12(1): e1001767.
