Zdolność do reagowania na bodźce stresowe jest zapisana w naszych genach od kiedy w zasadzie istnieje gatunek ludzki. W odpowiedzi na nadchodzące niebezpieczeństwo mięśnie napinają się, zdolność do koncentracji się podnosi, a układ nerwowy zostaje przygotowany do reakcji znanej pod hasłem „walcz lub uciekaj”.
W obecnych czasach, złożony i pędzący świat serwuje nam bodźce stresowe głównie psychologiczne i społeczne. Ciągła stymulacja systemów reagujących na zagrożenie lub niebezpieczeństwo może przyczyniać się do powstawania wielu chorób, w tym serca, otyłości, zapalenia stawów, depresji oraz przyspiesza proces starzenia się. Znaczna część dolegliwości obserwowanych u pacjentów w gabinetach lekarskich to reperkusje przewlekłego stresu. Stres może powodować choroby różnego rodzaju, jak i zaostrzać istniejące. Z prowadzonych statystyk wynika, że ponad połowa społeczeństwa przeżywa przynajmniej raz w tygodniu stres o dużym nasileniu. Sam stres jest trudny do zidentyfikowania, ponieważ jego interpretacja może wahać się w zależności od osoby.
Obecnie stres definiowany jest, jako bodziec zewnętrzny, który zagraża homeostazie organizmu, która jest jego wewnętrzną równowagą pozwalającą mu prawidłowo funkcjonować. Istnieje wiele jego rodzajów, ale to stres psychologiczny i psychospołeczny uważane są za mający największy wpływ na zdrowie w aspekcie fizjologicznym. Najbardziej szkodliwy jest ten przewlekły, o powtarzającym się bodźcu.
CO SIĘ DZIEJE W ORGANIZMIE PODCZAS STRESU
W ostatnich dekadach prowadzone na temat wpływu stresu badania wysnuły wniosek, że ten może być zarówno dla nas pozytywny, jak i negatywny w konsekwencjach. Przykładowo, w konfrontacji z wyzwaniem fizycznym, odpowiednio kontrolowana reakcja na stres może zapewnić dodatkową siłę i energię potrzebną do poradzenia sobie z zadaniem. Ponadto, ostra reakcja fizjologiczna na stres chroni ciało i mózg oraz pomaga przywrócić lub utrzymać homeostazę. Ale stres, który przedłuża się w czasie może podnosić poziom fizjologicznej reakcji lub nawet powodować, że reakcja ta nie kończy się, gdy kończy się bodziec stresowy. Gdy tak się dzieje, mogą nastąpić reakcje w organizmie, które napędzają proces chorobotwórczy.
Uważa się, że sposób reakcji na stres zależny jest od postrzegania przez osobę zdarzeń zewnętrznych. Ta percepcja ostatecznie kształtuje jego wewnętrzną odpowiedź fizjologiczną. Zatem kontrolując sposób, w jaki dana osoba postrzega rzeczywistość, można zrobić bardzo wiele, aby uniknąć szkodliwych konsekwencji stresu.
Natychmiastowa reakcja na bodźce stresowe aktywuje trzy główne systemy komunikacyjne mózgu, które regulują funkcje organizmu. Pierwszym z tych układów jest somatyczny układ nerwowy, który wysyła komunikaty do mięśni, abyśmy mogli reagować na informacje sensoryczne. Drugim układem jest autonomiczny układ nerwowy. Łączy on gałąź współczulną oraz przywspółczulną. Współczulny układ nerwowy aktywowany jest wtedy, gdy musimy działać fizycznie, natomiast przywspółczulny utrzymuje organizm w stanie spoczynku stawiając na regenerację, odpowiada np. za trawienie pokarmów. Każdy z tych systemów ma swoje określone działanie. Współczulny powoduje rozkurcz tętnic, aby dostarczyć więcej krwi, umożliwiając większą zdolność do działania. W tym samym czasie ograniczony zostaje przepływ krwi do skóry, nerek, przewodu pokarmowego, a zwiększony do mięśni. Odwrotnie działa przywspółczulny system, który pomaga regulować funkcje organizmu i koić organizm po zakończeniu działania bodźca stresowego, zapobiegając jednocześnie zbyt długiej mobilizacji organizmu. Jeśli pomiędzy tymi funkcjami zachwiana jest równowaga, może rozwinąć się stan chorobowy.
Trzecim system komunikacji mózgu jest układ neuroendokrynny, który również odpowiada za wewnętrzną funkcje organizmu. Hormony stresu przemieszczając się przez krew, stymulują uwalnianie innych hormonów, które wpływają na rozmaite procesy organizmu, takie jak tempo metabolizmu czy funkcje płciowe.
Głównymi hormonami omawianego układu są adrenalina i kortyzol. W momencie wystawienia organizmu na bodziec stresowy, adrenalina, która łączy elementy hormonów i neuroprzekaźników, jest szybko uwalniania do krwiobiegu, aby wprowadzić organizm w stan pobudzenia i pozwolić mu radzić sobie z wyzwaniem.
Nadnercza produkują hormony stresu, zwane glukokortykoidami. Zadaniem tych hormonów jest udostępnienie do krwiobiegu energii zmagazynowanej w organizmie, zwiększenie napięcia sercowo-naczyniowego i opóźnienie procesów, które nie są niezbędne podczas kryzysu, takich jak np. trawienie pokarmów, wzrost komórek czy rozmnażanie. Niektóre działania tych hormonów pomagają pośredniczyć w reakcji na stres, a inne wspierać będą powrót organizmu do homeostazy po zakończeniu reakcji stresowej. W krótkim czasie adrenalina mobilizuje energię i pomaga dostarczyć ją do mięśni w celu wprawienia organizmu w stan gotowości do reakcji. Kortyzol zaś promuje uzupełnianie energii we krwi i wspiera działanie układu sercowo-naczyniowego.
Hormony stresu wpływają również na przyjmowanie pokarmów za dnia i nocy. Poziom kortyzolu zmienia się na przestrzeni doby, osiągając szczytowe stężenie w godzinach porannych. Ten hormon działa jako sygnał wybudzenia organizmu ze snu i pomaga zwiększyć apetyt oraz chęć do ruchu. Tłumaczy to, jak powstaje zjawisko jet-lag, które jest zaburzeniem cyklu dobowego wytwarzania kortyzolu w wyniku zmiany pór ekspozycji na światło. Efektem tego są nadmierny głód, problemy z zasypianiem oraz senność za dnia.
-
Dodaj do koszyka
Tania wysyłka od 9,99 PLN! -
Dodaj do koszyka
Tania wysyłka od 9,99 PLN! -
Dodaj do koszyka
Tania wysyłka od 9,99 PLN!
GDY STRES WYMKNIE SIĘ SPOD KONTROLI
Umiarkowany stres poprawia zdolność do skupiania się w sytuacjach zagrożenia, mobilizuje układ odpornościowy i pomaga chronić organizm przed patogenami. Kortyzol i adrenalina ułatwiają ruch komórek odpornościowych i dotarcie tam, gdzie potrzeba bronić organizmu przed infekcją. Glukokortykoidy nie tylko wspierają organizm w chwili ekspozycji na stres, ale w rzeczywistości są integralną częścią życia i adaptacji do zmian środowiskowych. Są niezbędne do przeżycia.
Jednak jeśli te hormony wytwarzane są w odpowiedzi przez zbyt długi czas, mamy do czynienia z tzw. stresem chronicznym, który wywołuje już negatywne konsekwencje zdrowotne. W normalnych warunkach, gdy wytwarzane są sporadycznie, wspierają pamięć, mobilizację układu odpornościowego, zwiększają zdolność wysiłkową mięśni. Jeśli jednak dochodzi do ich nadmiernej produkcji przez organizm, np. w wyniku często powtarzającej się frustracji wynikającej ze stania w kolejce w sklepie, dochodzi do odwrotnych zjawisk: spada zdolność do koncentracji i zapamiętywania informacji, układ odpornościowy ulega osłabieniu, ciężej jest zmobilizować aparat ruchu do intensywnego wysiłku fizycznego, a energia zamiast być zużywana do pracy, łatwo ulega odłożeniu w postaci tkanki tłuszczowej. Co więcej, jest to też częsta przyczyna powstawania przetrenowania u sportowców, jako iż nadmierna ekspozycja na hormony stresu osłabia mięśnie.
Zwiększone uwalnianie adrenaliny zwiększa ciśnienie krwi. Razem z podniesionym poziomem kortyzolu prowadzić to może do przewlekłego nadciśnienia oraz arteriosklerozy. Adrenalina podnosi również aktywność substancji w organizmie, które przyczyniają się do stanu zapalnego i mogą przyczynić się do przyspieszonego starzenia się mózgu.
Przewlekły stres może przyczyniać się również do powstawania bezsenności. Opóźnione zostaje zapadanie w sen, lub samo zaśnięcie może być bardzo trudne, co napędza tylko błędne koło. Badania naukowe zidentyfikowały szereg zaburzeń związanych z przewlekłym stresem, jak zapalenie jelita grubego, nadciśnienie, miażdżyca, impotencja, utrata popędu płciowego u mężczyzn, nieregularne cykle menstruacyjne u kobiet czy cukrzyca u dorosłych osób.
Badania na szczurach wykazały upośledzenie w obszarze mózgu, zwanym hipokampem (odpowiada za emocje, pomięć i zdolność do nauki), jako skutek przewlekłego stresu. Ponadto, nadmierna ekspozycja na hormony stresu powoduje spadek liczby neuronów w mózgu.
Układ odpornościowy w wyniku odbierania sygnałów stresowych mobilizuje się, lecz stała mobilizacja prowadzi do jego osłabienia i powoduje, że organizm staje się bardziej podatny na infekcje. Układ sercowo-naczyniowy również odbiera sygnały z autonomicznego układu nerwowego i ekspozycja na stres pomaga zwiększyć wydajność tego układu poprzez wpływ na tętno i ciśnienie krwi. Nie mniej, w przypadku chronicznej stymulacji, jak w wyniku długiego stresu psychicznego, efekt ten może iść w kierunku powstawania zmian miażdżycowych tętnic i zwiększonego ryzyka zawału serca.
NASTAWIENIE MA ZNACZENIE
Badania potwierdzają, że osoby na stanowiskach, które są często wystawiane na działanie intensywnego stresu psychicznego są bardziej podatne na powstawanie chorób serca, niż osoby, które mają spokojne życie. Typ behawioralny wpływa na podatność osoby na zawały serca, czyli im bardziej dana osoba pozwala sobie na poddawanie się stresowi psychicznemu, tym większe jej szanse zapadnięcia na choroby układu sercowo-naczyniowego.
Pewien eksperyment porównywał osoby o różnym nastawieniu do otoczenia – bardziej lub mniej wrogim. Obie grupy miały podobny wzrost ciśnienia krwi w mięśniach podczas wykonywania testu opartego o proste zadania umysłowe, który miał odzwierciedlać lekki stres. Następnie naukowcy dodali do tego bodziec, który wzmagał stres psychiczny. Osoby z większą tendencją do denerwowania się wykazywały zwiększony przepływ i ciśnienie krwi względem osób o łagodniejszym podejściu do otoczenia. Jednocześnie korelowało to z poziomem hormonów stresu we krwi, co obrazuje, że osoby o bardziej nerwowym usposobieniu będą bardziej narażone na chroniczny stres i jego konsekwencje zdrowotne.
Warto starać się też unikać stresu, tam gdzie to możliwe, a jeśli nie możemy go uniknąć – należy pracować nad nastawieniem do środowiska, aby uniknąć negatywnych konsekwencji zdrowotnych chronicznego stresu.
Referencje:
1. Neil Schneiderman, Gail Ironson, Scott D. Siegel. STRESS AND HEALTH: Psychological, Behavioral, and Biological Determinants. Annu Rev Clin Psychol. 2005; 1: 607–628. doi: 10.1146/annurev.clinpsy.1.102803.144141
2. Habib Yaribeygi, Yunes Panahim, Hedayat Sahraei, Thomas P. Johnston, Amirhossein Sahebkar. The impact of stress on body function: A review. EXCLI J. 2017; 16: 1057–1072. Published online 2017 Jul 21. doi: 10.17179/excli2017-480
3. Bruce S. McEwen. Neurobiological and Systemic Effects of Chronic Stress. Chronic Stress (Thousand Oaks). 2017 Jan-Dec; 1: 10.1177/2470547017692328. Published online 2017 Apr 10. doi: 10.1177/2470547017692328
4. Agnese Mariotti. The effects of chronic stress on health: new insights into the molecular mechanisms of brain–body communication. Future Sci OA. 2015 Nov; 1(3): FSO23. Published online 2015 Nov 1. doi: 10.4155/fso.15.21
5. Lupien SJ, Juster RP, Raymond C, Marin MF. The effects of chronic stress on the human brain: From neurotoxicity, to vulnerability, to opportunity. Front Neuroendocrinol. 2018 Apr;49:91-105. doi: 10.1016/j.yfrne.2018.02.001. Epub 2018 Feb 5.
6. Stefanaki C, Pervanidou P, Boschiero D, Chrousos GP. Chronic stress and body composition disorders: implications for health and disease. Hormones (Athens). 2018 Mar;17(1):33-43. doi: 10.1007/s42000-018-0023-7. Epub 2018 Apr 27.
Society for Neuroscience – Brain Facts_ A Primer on the Brain and Nervous System 6th Edition-Society for Neuroscience
S31
