Podkreślamy to tutaj niezwykle często – chroniczny stres nie sprzyja równowadze emocjonalnej, pamięci, nie usprawnia także pracy naszego mózgu. Epizodyczna reakcja stresowa ma za zadanie oczywiście wyostrzyć nasz umysł, pobudzić zmysły i umożliwić szybkie, zdecydowane podejmowane działań. Jednak sytuacja wygląda zupełnie odwrotnie, gdy podwyższony kortyzol gości w naszym organizmie znacznie dłużej niż powinien. Skutkami ubocznymi takiego stanu rzeczy jest m.in. pogorszenie funkcji poznawczych oraz spadek neuroplastyczności. O tym, że aktywność fizyczna jest genialnym środkiem na wspieranie pracy naszej “głowy” i całego układu nerwowego słyszymy coraz więcej. Jak wskazują jednak nowe dane naukowe – aktywności łączące ruch, relacje społeczne, wrażenia sensoryczne i … trenowanie dolnych partii mięśniowych mogą istotnie zapobiec negatywnym zmianom na jakie narażony jest nasz mózg.
Co mówią badania?
Z badań na zwierzętach wiadomo, że połączenie ćwiczeń fizycznych, odczuwanie bodźców (tzw. odczuwanie sensoryczne) i aktywność poznawcza ma największy wpływ na powstawanie nowych neuronów i neuroplastyczność [1,2]. W przypadku ludzi “dyscypliną”, która doskonale łączy ze sobą wszystkie wspomniane elementy jest taniec. W jednym z niedawno opublikowanych badań, porównywano efekty konwencjonalnego treningu fitness z zajęciami tanecznymi. Półrocznej analizie poddano 38 osób a następnie ocenie poddano uwagę, pamięć, wydolność oddechową, czynniki neurotroficzne (BDNF i NGF) i przede wszystkim – zmiany strukturalne w mózgu uczestników. Wyniki były zdumiewające. Taniec w porównaniu z konwencjonalną aktywnością fizyczną znacznie bardziej zwiększał objętość kilku obszarów mózgu – zakrętu obręczy, ciała modzelowatego i kory czuciowo-ruchowej. Zatem wszystkich tych struktur, które odpowiedzialne są m.in. za tworzenie nowych komórek nerwowych, koordynowanie i przekazywanie sygnałów nerwowych i prawidłowego odbierania bodźców. Obserwowane zmiany związane były rzecz jasna również ze wzrostem znanego nam już BDNF. Wyniki tego doświadczenia wyraźnie wskazują, że taniec, poprzez swoje multifunkcjonalne działanie “prokognitywne” może być skutecznym środkiem we wspomaganiu pracy mózgu i przeciwdziałaniu szkodliwym skutkom jego starzenia [3].
Jak to w nauce bywa, nieustannie trwają dywagacje o najkorzystniejszą dla mózgu formę aktywności, jej czas i intensywność. Biorąc chociażby pod uwagę ogromną różnorodność pomiędzy ludźmi, stan ich zdrowia i oddziaływanie setek zmiennych, w tej materii jeszcze wiele zostaje do zbadania. Jedno jest jednak pewne, stwierdzenie: “nigdy nie zapominaj o treningu nóg” również z neurobiologicznego punktu widzenia ma sens. Warto się w tym miejscu zastanowić dlaczego osoby cierpiące na dysfunkcje neuronów ruchowych, stwardnienie rozsiane, rdzeniowy zanik mięśni i inne choroby neurologiczne tak mocno odczuwają negatywne zmiany zachodzące w swoim mózgu, gdy ich ruch staje się ograniczony. Obecnie wiadomo już, że ludzie, którzy nie są w stanie wykonywać ćwiczeń angażujących kończyny – tacy jak pacjenci, którzy zmuszeni są do pozostawania w łóżku, a także astronauci podczas długich podróży – nie tylko tracą masę mięśniową, ale mogą doświadczać znacznych uszkodzeń układu nerwowego.
W badaniu na zwierzętach laboratoryjnych wykazano, że myszy pozbawione możliwości używania tylnych kończyn przez 28 dni cechowały znaczne zmiany w strefie podkomorowej mózgu, zatem w obszarze, w którym wytwarzane są nowe neurony. Ograniczenie aktywności fizycznej zmniejszyło liczbę ich nerwowych komórek macierzystych o 70 %. Co więcej, uniemożliwienie poruszania kończynami spowodowało, że zarówno neurony, jak i oligodendrocyty – wyspecjalizowane komórki, które wspierają i izolują komórki nerwowe – nie były w pełni dojrzałe. Przeprowadzony eksperyment daje solidne przesłanki by sądzić, że angażowanie nóg, szczególnie w ćwiczeniach obciążających, wysyła do mózgu sygnały, które są niezbędne do produkcji zdrowych komórek nerwowych. Zaobserwowano także, że ograniczenie ćwiczeń fizycznych istotne obniża ilość tlenu w organizmie, a powstałe środowisko beztlenowe negatywnie wpływa na metabolizm organizmu. Uniemożliwienie używania dolnych kończyn wpłynęło również na działanie dwóch genów , z których jeden – CDK5Rap1, jest ważny dla prawidłowego funkcjonowania mitochondriów – “fabryki” komórkowej, która tworzy niezbędną dla organizmu energię [4]
1. Van Praag H, Shubert T, Zhao C, Gage F-H (2005) Exercise enhances learning and hippocampal neurogenesis in aged mice. The Journal of neuroscience 25(38): 8680–8685. pmid:16177036.
2. Kempermann G, Fabel K, Ehninger D, Babu H, Leal-Galicia P, Garthe A, et al. (2010) Why and how physical activity promotes experience-induced brainplasticity. Frontiers in neuroscience 4(189): 1–9.].
3. Kattenstroth J-C, Kolankowska I, Kalisch T, Dinse H-R (2010) Superior sensory, motor, and cognitive performance in elderly individuals with multi-year dancing activities. Frontiers in Aging Neuroscience 2(31): 1–9.
4. Adami, R., Pagano, J., Colombo, M., Platonova, N., Recchia, D., Chiaramonte, R., & Bottai, D. (2018). Reduction of movement in neurological diseases: effects on neural stem cells characteristics. Frontiers in Neuroscience, 12, 336].
